تفسیرحمد3

                                                                    رَبِّ الْعالَمینَ‏. 

درباره کلمه «رب» نیز باید بگوییم که در فارسى کلمه‏اى که بتوانیم معادل آن قرار دهیم نداریم. گاهى به معناى تربیت ‏کننده معنى مى‏کنند ولى بایدتوجه داشت که رب از ماده رَبَ است نه از رَبَىَ، و تربیت ‏کننده کلمه ‏اى است که معادل مربى قرار مى‏گیرد و مربى از ماده رَبَىَ است. و گاهى آن را صاحب ‏اختیار ترجمه مى‏کنند چنان‏که عبدالمطّلب گفت: «انَا رَبُّ الْابِلِ وَ لِلْبَیتِ رَبٌّ» من صاحب‏ اختیار شتر هستم و خانه صاحب‏ اختیارى دارد.

در هر حال هیچ کدام از این کلمات به تنهایى رساننده معنى رب نیستند. گرچه هر دو صفت جدا جدا از اوصاف خداوند به شمار مى ‏آیند ولى گویا در کلمه «رب»، هم مفهوم خداوندگارى و صاحب ‏اختیارى نهفته است و هم معناى تکمیل‏ کننده و پرورش ‏دهنده. خداست که هم صاحب‏ اختیار عالم است و هم کمال‏ رسان همه عالم است.

البته خداوند عالم عوالمى خلق کرده است که موجودات آن عوالم به دلایلى خاص، هر کمالى که مى‏توانند داشته باشند از همان اول دارند. به عبارت دیگر هیچ گونه استعداد و قوّه‏اى در آنها وجود ندارد بلکه همه به فعلیت رسیده ‏اند یعنى از اولى که آفریده شده ‏اند با تمام کمال ممکنشان آفریده شده ‏اند و به تعبیر دیگر «بدء» و «عود» شان یعنى آغاز و انجامشان یکى است. آنها از همان حیث که مخلوق و مبدَع به ابداع الهى مى ‏باشند مربوب او هستند. خداوند از همان حیث که خالق و مبدِع آنهاست ربّ آنهاست.

ولى عالمى که ما در آن زندگى مى‏کنیم، یعنى عالم دنیا یا عالم ماده، عالم تدریج است و نظامش چنین است که وجودها از نقص آغاز مى‏شوند و به سوى کمال سیر مى‏کنند، بدء و عودشان یکى نیست، آغاز و انجامشان دوتاست. آنها از یک حیث مخلوق خداوندند و از حیث دیگر مربوب او.

عالم طبیعت در عین اینکه خود در مجموع عالمى است غیر از عوالم دیگر، به اعتبار اینکه داراى انواع گوناگون است و هر نوع با نظام مخصوص زندگى مى‏کند و در حقیقت هر نوعى براى خود نیز عالمى دارد، داراى عوالم متعدد است و همه آنها همین‏طورند. عالم جماد، عالم گیاه، عالم حیوان، عالم انسان، عالم افلاک، همه از نقص به سوى کمال در حرکت ‏اند. هیچ کدامشان در آغاز آفرینش به صورت کامل آفریده نشده ‏اند. این خداوند است که موجودات همه این عوالم را به کمال نهایى مى‏رساند و ربّ العالمین است.