پراکندگی نژادهادرایران(بخش دوم+)

ستیز دائم و بی امان با طبیعت، مردم کوچ نشین را آشنا باسرزمین، دلاور، بردبار و وابسته به یکدیگر بارمی آورد. عشایر ایران در نبردهای داخلی و خارجی نیز سهم مهّمی داشته اند و به ویژه از دوران هَخامَنِشی به بعد مرزداری از شغل های مهمّ آنان  

 به شمار می رفته است. کُردها، لُرها، بلوچ ها، قشقایی ها، ترکمن ها، ایلات خمسه، کولی ها، و عشایر عرب زبان از جمله اقوام و عشایر عمده ایران اند.  

کُردها> کُردها از اقوام اصیل آریایی اند که در طول کوه های زاگرُس از جنوب شهر باکو در آذربایجان تا شمال لُرستان و خوزستان سکونت دارند. گروه بزرگی از کُردها نیز در مشرق ترکیه وشمال عِراق وسوریه و بخش جنوبی ارمنستان زندگی می کنند. در قدیم ترین آثار و مدارکی که از تمدّن های باستانی بابل و آشور و اَکِد و سومِر به دست آمده، به کُردها اشاره شده است. یونانیان نیز درنوشته های خود بارها از کُردان و دلیری آن ها یاد کرده اند.  

بخش بزرگی از کُردهای ایران امروزه در شهرهای مختلف ساکن اند. طوایفی از ایشان نیز در دوره های مختلف به نواحی دیگر کوچ داده شده اند. هم اکنون درخراسان، به خصوص در قوچان و دَرِگَز و بُجنورد، شمار قابل توجهی کُرد زندگی می کنند که از قرن ها پیش برای مقابله با اُزبک ها دراین نواحی جایگزین شده اند. تیره های مهمّ کُرد که درآذربایجان غربی زندگی می کنند عبارتند از: مَنگور درمهاباد، جَلایی در اطراف ماکو، میلان ساکن خوی و قَره پاپاقی و شَکاک و بیک زاده، که به ترتیب درجنوب نَقَده و سَلماس و ارومیه سکونت دارند. ایلات کُرد بیشتر در مغرب سَقِّز و سَنَندج و کرمانشاه رفت و آمد می کنند. معروف ترین آنها ایل های سَنجابی، باباخانی، کُماسی، گوران و کَلهُر و فتح علی بیگی هستند. سَنجابی ها، که بیشترشان در اطراف کرمانشاه سکونت دارند، جمعیّتی بین سه تا چهار هزار خانوار را تشکیل می دهند. جمعیّت ایل کَلهُر، که درجنوب کرمانشاه زندگی می کنند، حدود ده هزار خانوار برآورد شده است. این ایل در تابستان ها به اطراف اسلام آباد  غرب به ییلاق می روند و قشلاقشان اطراف گیلان غرب است بیشترکردهاسنی هستنداما

طوایفی از آن ها مانند سنجابی ها و بعضی شاخه های ایل گوران مذهب تشیُّع دارند. عده ای نیز پی رو اهل حق اند. کُردها به زبانی از ریشه ی زبان های باستانی ایران سخن می گویند که گویش های مختلفی دارد.دو گویش اصلی آن کُردی مُکری و کُردی سَنه است که از سایر گویش ها رواج بیشتر دارد و آثار شعرو ادبیات قابل توجهی از آن ها در دست است. گویش های دیگرکرمانجی، سورانی و ززکی است. کُردها از نظر خصوصیات اخلاقی و فرهنگی نیز ممتاز اند. دلاوری و آزاد منشی و آزاد اندیشی ایشان در بین ایرانیان مشهور است. موسیقی و رقص کُردی و همچنین زیبایی و رنگارنگی جامه ها و زینت های کُردان در فرهنگ ایرانی مشهور و شایان توجه است.  

لُرها> در مغرب رشته کوه های زاگرُس در منطقه ای جنوبی تر از کُردستان سکونت دارند. درگذشته لُرها را ازطوایف کُرد می دانستند. امّا بعدها برمبنای ویژگی های زبان شناسی طایفه های سَگوَند، بختیاری، مَمَسَّنی، لَک و عشایر کُهکیلویه و بُویر احمد را لُر نامیدند. به نظر می رسید که این طوایف از اختلاط میان اقوام مهاجر به وجود آمده باشند. لُرها در زمان حکومت ایلخانان مغول در دو منطقه می زیستند که لُر بزرگ و لُر کوچک نامیده می شد. بین این دو منطقه ناحیه سوّمی به نام شولِستان وجود داشت. اکنون کُهکیلویه به جای لُر بزرگ و لُرستان به جای لُر کوچک قرار دارد. مَمَسَّنی نیز جایگزین شولِستان شده است. 

ایلات بختیاری، که در نواحی بین اصفهان و خوزستان و لُرستان و بروجرد سکونت دارند، با جمعیّتی حدود چهارصد هزار تن بزرگترین اجتماع عشایری ایران را تشکیل می دهند. بختیاری ها شیعی مذهب هستند و به لهجه ای از زبان های قدیم ایران سخن می گویند که دارای ادبیاتی قابل توجّه است. موسیقی و رقص و آداب و رسوم خاص و پیوندهای محکم ایلیاتی ایشان در تاریخ ایران مشهور است.  

خوانین بختیاری در بعضی حوادث تاریخی ایران در اواخر دوره صَفَوی و هم زمان با ظهور نادرشاه افشار دخالت مؤثر داشتند. درتاریخ مشروطیت نیز قیام سردار اسعد بختیاری به حمایت از مجاهدین و بر ضد محمدعلی شاه برای پایان دادن به دوره استبداد صغیر اهمیّت بسیار داشته است. کریم خان زند(وکیل الرُعایا) که در تاریخ ایران به رشادت و درعین حال ملایمت طبع و مردم دوستی شهرت داشته، از میان طوایف لُر برخاسته است.  

بلوچ ها> از اقوام باستانی ایران اند که در استان های شرقی کشور، بلوچستان، سیستان، کرمان، و بعضی نواحی خراسان زندگی می کنند. درخارج ازمرزهای ایران نیز بلوچ ها در نواحی سِند و پَنجاب ساکن اند. بلوچ های ایران اکثر سنّی مذهب اند. زندگی ایلی ایشان با دام داری، کشاورزی، و پرورش درخت های نخل می گذرد. شماری از ایشان همواره به رفت و آمد بین ایران و پاکستان مشغول اند و از راه دادوستد کالا روزگار می گذرانند. مهم ترین طوایف بلوچ یاراحمد زایی، میرعَبدی، ریگی و سَراوانی نام دارند. 

طبیعت نامساعد بلوچستان موجب مهاجرت های وسیع اقوام بلوچ به نواحی مختلف ایران شده است. درگیلان، مازندران، آذربایجان، و خراسان عده زیادی از بلوچ ها به کشاورزی و کارگری اشتغال دارند. سکونت بعضی ازآن ها در این نواحی فصلی و بعضی دیگر دائمی است.