نقش دعا در ماه مبارک رمضان

بیان این نکته بسیار لازم و ضروری به نظر می‌رسد، که ماه مبارک رمضان به عنوان یکی از ماههای کلیدی و مهم استجابت دعا، بسیار مناسب با دعا نمودن دارد، اگر به منشور مهمی که از دعاهائی که از قِبَل ائمه‌ی اطهار (علیهم السلام) در مورد ماه مبارک رمضان مراجعه نمائیم، در می‌یابیم که ائمه‌ی اطهار در دعاهای ماه مبارک رمضان به طور ویژه به آن پرداخته‌اند یعنی هم به دنیای انسان‌ها در این باره اشاره گردیده است و هم به آخرت ما انسان‌ها توجه ویژه ای نموده‌اند؛و به همین سبب قرآن در این جا از لزوم ارتباط یافتن آدمی با آفریدگار خود از طریق دعا سخن می‌گوید و می‌فرماید:
 (وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ) (1) یعنی: و هنگامی که بندگان من از تو در باره من سؤال کنند بگو من نزدیکم! دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا می‌خواند پاسخ می‌گویم، پس آن‌ها باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند تا راه یابند و به مقصد برسند.

از نگاه روایات معصومین (علیهم السلام) و به طور کلی از نگاه اسلام، دعا نمودن به طور ویژه به آن اهمیت داده شده است به طوری که نماز و دعا نردبان ترقی و رشد انسان معرفی گردیده است. بسیاری از بزرگان دین ما اهتمام ویژه ای به دعا نمودن و به اصطلاح طلب دانی به عالی نمودن می‌نمودند و از خدای تعالی حاجت‌های خود را می خواسند.

انس با دعاهای اهل البیت (علیهم السلام) در این ماه مبارک نیزدر بهره مندی از این مهمانی خانه‌ی خدا و سفر ه ی گسترده‌ی این ماه، بسی سودمند و پرفائده است. دعاهای رسیده از بزرگان حق در این ماه نورانی، بسیار است که به برخی از آن‌ها به شکل گذرا اشاره می‌گردد.

1- دعای سحر

یکی از این دعا هائی که با مضامین بسیار رسا و عالی بیان گردیده است، دعائی است که در سحر های ماه مبارک رمضان وارد و صادر گردیده است. مرحوم محدث قمی در کتاب شریف منتهی الامال در ضمن اعمال مشترک ماه مبارک رمضان، این دعای بسیار زیبا اما پر محتوا را بیان نموده است. این دعا از دو لب مبارک حضرت امام باقر (علیه السلام) صادر شده است و به توسط حضرت امام باقر (علیه السلام) نقل گردیده است. حضرت امام باقر (علیه السلام) در بیان عظمت و ارزش این دعا فرموده‌اند: اگر مردم به اهمیت و بزرگی خواسته هائی که در این دعا آمده و سرعت اجابت آن‌ها در حق خواننده‌اش، پی می‌بردند، برای دست یافتن آن با شمشیر با یکدیگر می‌جنگیدند.

2- دعای افتتاح

یکی از دعاهائی که در شب‌های ماه مبارک رمضان معمولا در محافل و مجالس و هیئات و مساجد مرسوم است و آن را قرائت می‌کنند، دعای شریف افتتاح می‌باشد. که این دعا در کتاب‌های معتبر دعائی همانند مفاتیح الجنان محدث قمی و همچنین اقبال سید بن طاووس نقل گردیده است. راوی این دعای نورانی، محمد بن عثمان بن سعید، از نائبان خاص امام زمان (علیه السلام) است. هر چند این دعا به حضرت حجت (علیه السلام) نسبت داده نشده، ولی چون محمد بن عثمان از یاران بسیار نزدیک امام عصر (علیه السلام) است، به احتمال قوی این دعا از آن امام بزرگوار نقل گردیده است.

3- دعای ابوحمزه‌ی ثمالی.

یکی از دعاهای بسیار معروف اما بسیار پر محتوا دعای معروف و مشهور ابوحمزه‌ی ثمالی می‌باشد. اساسا این دعای مشهور از طرف حضرت امام سجاد (علیه السلام) صادر گردیده است. که این دعا آن چنان از طراوت و شادابی و زیبائی لحن را دارا می‌باشد که بسیاری از مومنین ترجیح می‌دهند که اوقات فراقت شبانه‌ی ماه مبارک رمضان خود را با انس به این دعا به صبح برسانند.

4- دعای مختصر هر روز ماه مبارک رمضان

درست است که این دعاها برای هر روز ماه مبارک رمضان نقل گردیده و به شکل بسیار موجز و مختصر نقل شده است ولی هر کدام یک از این اختصار گوئی ها خود دریائی از حکمت و معرفت درون آن نهفته شده است و هر روز از ماه مبارک رمضان از خدای تبارک و تعالی درخواست هائی به فراخور آن روز از خدای تعالی طلب می‌کنیم.

5- دعاهای بعد از نماز

پس از نماز و عروج ملکوتی با خدای تبارک و تعالی نیز بسیاری از دعاها در ماه مبارک رمضان نقل گردیده است؛ این نوع دعاها که در حقیقت درخواست از باری تعالی با مضامین بسیار عالی و والا بیان گردیده است که برخی از درخواست‌ها، درخواست‌های دنیوی و برخی از درخواست‌ها ارتباط با دنیای ما انسان‌ها دارد که شاید به جرأت بتوانیم بگوئیم که ائمه‌ی اطهار از هیچ کدام یک از درخواست‌های دنیوی و یا اخروی به مومنین کم نگذاشته‌اند و حد اعلاء آن را بیان نموده‌اند.

6- دعاهای شب قدر

یکی از شب هائی که بسیار در این ماه مبارک قیمتی است و به جرأت باید بیان کنیم که به خاطر همین است که این ماه در میان آسمان‌ها و زمین قیمت پیدا نموده است، همان لیالی قدر و در این شب‌های عزیز بیان گردیده است که از بهترین اعمالی که بیان گردیده است همان قرآن به سر گرفتن و ائمه‌ی اطهار را واسطه قرار دادن است.

از مباحث مطرح شده به این نتیجه رسیدیم که در متون دینی و اسلامی ما بسیار ارزش و اهمیت والائی به دعا و ارتباط به خدا داده شده اس تا جائی که در برخی از ادعیه‌ها به خصوص دعاهای مأثور در ماه مبارک رمضان، هم عامل دنیوی و هم عامل اخروی دارد. به طور کلی و اساسی علت اساسی مستجاب نشدن دعا همین است که رفتار انسان با خدای تبارک و تعالی رفتار خالصانه و آکنده‌ی از محبت خدائی نیست. چنانکه خدای تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: (وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُون) (29) یعنی: و چون بندگان من از تو سراغ مرا می‌گیرند بدانند که من نزدیکم و دعوت دعاکنندگان را اجابت می‌کنم البته در صورتی که مرا بخوانند پس باید که آنان نیز دعوت مرا اجابت نموده و باید به من ایمان آورند تا شاید رشد یابند.

در پایان عرض می‌کنیم که ماه مبارک رمضان دارای جایگاه ممتازی است و دعا و نیایش در این ماه، حال و هوائی دیگر و اثری ژرف دارد. ماه رمضان، تنها بهار قرآن کریم و هنگامه‌ی تلاوت کلام روح بخش خداوند نیست؛ بلکه فصل شکفتن گل واژه های دعا و غنچه های نیایش بر لب‌های مشتاقان مومن نیز می‌باشد. روزه داران خدا جو، در زلال رمضان، دل و جان را می‌شویند و بر گرد حریم دوست پرواز می‌کنند و بر شاخسار ذکر و یاد محبوب و دعا و نجوای با او، آشیان می‌گیرند.